Việt Nam không có những bãi rác điện tử như thường thấy ở các quốc gia giàu có trên thế giới. Ở những bãi rác lớn tại TP.HCM (Tam Tân, Đa Phước) cũng ít thấy linh kiện hoặc thiết bị điện tử. Vậy hàng triệu tấn máy móc, thiết bị điện tử - CNTT đã hết hạn sử dụng hàng chục năm nay đi đâu?
Cách đây không lâu, hãng sản xuất máy in Lexmark
quyết định chi khoảng 70.000 đô-la Mỹ để hỗ trợ cho nhà phân phối tại
Việt Nam là Digiworld thu hồi máy in cũ và hộp mực đã sử dụng để có kế
hoạch tiêu hủy. Nhưng bà Tô Hồng Trang, Giám đốc kinh doanh của
Digiworld, cho biết kế hoạch này đã không thể thực hiện như mong đợi. Lý
do: người tiêu dùng Việt Nam ít có thói quen đổi hàng cũ còn dùng được
và bù thêm tiền để mua hàng mới.
“Ai bán màn hình vi tính cũ không?”
Không chỉ mua giấy vụn, báo, sách cũ…, những “đại lý
ve chai di động” bây giờ còn mua cả máy tính, ti-vi, tủ lạnh… Một chị
thu gom mặt hàng này ở khu vực Hiệp Bình Chánh (Thủ Đức, TPHCM), cho
biết: “Có nơi lấy hàng này tôi mới đi gom chứ. Bao nhiêu cũng lấy. Mua
được những mặt hàng này, bán lại có lãi nhiều hơn, bình quân khoảng
50.000 - 100.000 đồng cho một chiếc ti-vi hay màn hình vi tính”.
Đó là những người mua bán nhỏ lẻ, giữa người mua và
người bán có trả giá hẳn hoi, nhưng không “ngon ăn” bằng kênh thu mua
qua Internet. Đối tượng mà những người chuyên gom hàng cũ qua mạng nhắm
tới thường là các doanh nghiệp, vừa có số lượng hàng lớn, vừa không mặc
cả giá, máy móc chưa hư hỏng nhiều (thậm chí còn mới) nhưng lại muốn
thanh lý nhanh...
Vào Google, chỉ cần gõ những tổ hợp từ khóa như “màn
hình máy tính cũ”, “linh kiện cũ”… sẽ có hàng trăm địa chỉ chuyên mua
các loại máy tính và các linh kiện vi tính cũ cao cấp hiện lên… Theo một
người chuyên kinh doanh loại hàng này, máy cũ thế nào cũng mua. Tất
nhiên là với giá tùy theo thế hệ của linh kiện và năm sản xuất. Một
chiếc mainboard Pentium II, giá 20.000 đồng ; mainboard Pentium III :
30.000 đồng, mainboard Pentium IV cũng khoảng 30.000 đồng (nếu hàng chưa
qua sửa chữa sẽ có giá 50.000 đồng).
Ngay cả ổ cứng 10GB, 20GB không còn khả năng sửa chữa
cũng được mua với giá 15.000 đồng. Thùng máy (case) cũng có giá 10.000 -
20.000 đồng. Màn hình có giá cao nhất. Loại 14 inch 50.000 đồng, 17
inch 100.000 đồng. Riêng màn hình LCD, người mua thường không đưa ra giá
mà thương lượng với chủ nhân tùy theo mẫu mã, năm sản xuất, còn hoạt
động hay đã “chết”…
Kiếp “luân hồi” xoắn ốc
Anh Tâm cho biết anh mua những mặt hàng cũ với hai
mục đích : tân trang để bán cho những người ít tiền và lấy những linh
kiện cần thiết để phục vụ công việc sửa chữa. “Dù giá máy bây giờ đã rẻ
hơn trước đây rất nhiều nhưng vẫn còn nhiều người không đủ tiền để sắm
máy. Mình sửa chữa, bán rẻ để họ có điều kiện sử dụng,” anh nói.
Thu gom hàng điện tử cũ một cách “quy mô” nhất là khu
vực chợ Nhật Tảo (quận 10, TP.HCM). Chỉ riêng lô M của khu chợ này đã
có hàng chục cơ sở. Một chủ cơ sở ở đây cho biết: “Nếu là hàng điện tử, ở
đây mua hết, không cần biết có còn xài được hay không”. Những mặt hàng
điện tử - CNTT cũ trên cả vùng, kể cả từ các tỉnh miền Tây, Đông Nam bộ
đều được “tập kết” về đây. Các cơ sở này sẽ phân loại “hàng” theo giá
trị còn lại. Vỏ máy nếu vẫn còn có thể sử dụng sẽ được “tút” lại, sau đó
được lắp ráp thành những máy mới. Đèn hình cũng vậy.
Các linh kiện khác như mainboard, ổ cứng, quạt tản
nhiệt, CPU…, loại nào còn dùng được sẽ được “để dành” để nâng cấp hoặc
bán cho các điểm sửa chữa dịch vụ, “bỏ mối” cho những sạp bán linh kiện
khác cũng tại khu chợ Nhật Tảo. Có những chiếc màn hình mua theo dạng
thanh lý của cơ quan, nghĩa là còn dùng được, sẽ được “tút” lại thành
hàng mới để bán không chỉ tại các tỉnh miền Tây, mà còn ở các vùng ngoại
thành ở TP.HCM, Hà Nội… Phần lớn được chuyển về các tỉnh theo dạng hàng
second-hand để bán cho những người có thu nhập thấp hoặc sinh viên-học
sinh tập làm quen với CNTT.
Một chủ cửa hàng chuyên tân trang ti-vi, máy vi tính ở
chợ Nhật Tảo cho biết phần lớn những đồ điện tử mua về sẽ được rã linh
kiện, còn những chiếc có khả năng phục hồi được thì bán cho các đầu mối
với giá 300.000-500.000 đồng. Các đầu mối sẽ chuyển hàng về bán ở các
tỉnh xa với giá khoảng 600.000-800.000 đồng, tùy theo chất lượng và thời
hạn sử dụng.
Sau khi tận dụng những gì có thể để tân trang thành
hàng mới, lấy linh kiện để bán…, người ta bán nốt những gì còn lại, kể
cả các thùng máy (bằng nhựa hoặc sắt), cho các vựa sắt thép phế liệu để
tái chế thành nguyên liệu cho những sản phẩm khác.
Với những “kiếp luân hồi” như vậy, việc tiêu hủy các
sản phẩm điện tử-CNTT đã hết hạn sử dụng tại Việt Nam là một điều… khó
có thể xảy ra. Ông Nguyễn Cảnh Hiền (Công ty Bách Khoa Computer) nhận
xét: “Cũng dễ hiểu khi Việt Nam chưa có những bãi rác chuyên xử lý rác
thải điện tử - CNTT như các quốc gia khác. Vì chúng ta biết tận dụng để
‘tái sinh’ chúng. Lợi thì có lợi đấy nhưng nguy hại cũng không phải ít.
Tái sinh quá nhiều lần sẽ làm chất lượng sản phẩm được làm từ nguồn
nguyên liệu này không bảo đảm.”
Chặn từ cửa
Trong nhiều bản thông báo phát đi trên toàn cầu, tổ
chức theo dõi thương mại Basel Action Network (BAN) khẳng định: Một
lượng lớn máy tính và thiết bị điện gia dụng đã qua sử dụng từ Mỹ và
châu Âu đã được thu gom và chuyển sang các nước chậm phát triển, trong
đó Việt Nam. Hiệp hội Doanh nghiệp Máy tính của Nigeria đã từng công bố:
hơn 75% lượng máy tính nhập khẩu vào quốc gia này là máy second-hand.
Tại quốc gia này, mỗi tháng có đến hơn 500 container (mỗi container chứa
khoảng 800 màn hình) máy tính và hàng điện tử đã qua sử dụng được nhập
khẩu.
Một bản báo cáo của ban vận động thành lập Hiệp hội
Máy tính thương hiệu Việt cho biết, hơn 60% máy tính đang sử dụng tại
Việt Nam đã qua sử dụng có nguồn gốc chủ yếu từ Mỹ và các nước châu Âu.
Những lô hàng này được nhập khẩu chính thức qua các cảng biển và buôn
lậu tại các cửa khẩu giáp với Campuchia. Quan sát trên thị trường ta
thấy, những năm từ 1998 đến 2005, nhóm hàng công nghệ thông tin, cụ thể
là máy tính để bàn, máy tính xách tay, máy in được nhập nhiều nhất. Phần
lớn là hàng còn sử dụng được nhưng vẫn được xem là “rác” vì chúng được
thu gom từ những bãi rác điện tử ở nước ngoài.
Dù chậm hơn những gì diễn ra trong thực tế nhưng khi
được các chuyên gia cảnh báo nguy cơ Việt Nam sẽ là bãi rác thải điện tử
khổng lồ, ngày 20-7-2006, ông Đỗ Trung Tá, lúc đó là Bộ trưởng Bộ Bưu
chính-Viễn thông, đã ký Quyết định 20/2006/QĐ-BCVT ban hành danh mục sản
phẩm công nghệ thông tin đã qua sử dụng không được nhập khẩu vào Việt
Nam, gồm: máy chữ, máy điện tử bỏ túi, máy tính để bàn, máy tính xách
tay, máy in các loại, thiết bị vô tuyến (bao gồm cả điện thoại di động),
camera, thiết bị giải mã và chọn kênh (settop box), cáp viễn thông bao
gồm cáp đồng và cáp quang, linh kiện và phụ kiện.
Giới chuyên môn nhận định, 10 nhóm sản phẩm kể trên
là những mặt hàng được nhập khẩu nhiều nhất. Nhóm hàng này có ưu thế là
giá rẻ, phù hợp với khả năng mua sắm của người sử dụng bình dân, người
mới tiếp cận với công nghệ thông tin trong khi hàng chính hãng (trong
nước và nước ngoài) lại có giá cao hơn.
Theo ghi nhận của chúng tôi, hiện nay, riêng nhóm
hàng máy tính refurbish (hàng bị phát hiện lỗi khi xuất xưởng hoặc sau
khi sử dụng trong một thời gian ngắn) đã quay trở lại thị trường Việt
Nam với số lượng ngày càng gia tăng. Nhóm hàng này có giá rẻ hơn hàng
“loại 1” từ 10 đến 20%. Để tránh sự phát hiện của người tiêu dùng, nhiều
đại lý bán với giá ngang với các lô hàng “loại 1” và cũng cam kết thời
gian bảo hành bằng với chính hãng. Người tiêu dùng càng thiệt đơn thiệt
kép!
Một chuyên gia về lĩnh vực môi trường của Viện Tài
nguyên và Bảo vệ môi trường - Đại học Quốc gia TP.HCM - nói: “Tác hại từ
những hóa chất có trong những sản phẩm điện tử-CNTT hết hạn sử dụng là
rất nghiêm trọng nhưng tại Việt Nam, vấn đề này chưa được giới chuyên
môn quan tâm.” Phải chăng, đến lúc nào người tiêu dùng Việt Nam có thể
“xài sang” như các quốc gia giàu có thì rác thải điện tử-CNTT mới là
điều đáng lo ngại?
Không hẳn như thế. Hãy làm điều gì đó khi vấn đề chưa
xảy ra trên diện rộng. Hãy bắt đầu từ những dự báo khoa học của giới
chuyên môn và những chính sách quản lý của các cơ quan hữu trách.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét